Geen reclame voor producten die de klimaatcrisis verergeren

Partij voor de Dieren, DENK en GroenLinks

Vragen
Geen reclame voor producten die de klimaatcrisis verergeren

Vragen Antwoorden

Indiendatum: 13 sep. 2022

Het college wordt verzocht de volgende vragen schriftelijk te beantwoorden:

1. Welke mogelijkheden ziet het college om reclame voor producten die de klimaatcrisis verergeren uit de openbare ruimte te weren? Bijvoorbeeld fossiele reclame (zoals reclame voor vliegreizen) en reclame voor producten uit de bio-industrie.

2. Wat is de actuele stand van zaken met betrekking tot de aanbesteding van de reclameconcessie abri’s en vrijstaande reclame vitrines?

3. Heeft het college (zoals toegezegd in antwoord1 op schriftelijke vragen (2021-066) van DENK) het gesprek gevoerd met de reclame-exploitanten, voor het verkennen van de mogelijkheden en eventuele (financiële) consequenties van het weren van reclame van fossiele producten? Zo ja, wat waren de uitkomsten van deze gesprekken? Zo nee, waarom zijn deze gesprekken niet gevoerd?

4. Hoe kan het dat het college op vragen van DENK antwoordde dat hij het gesprek wil voeren over het weren van reclame van fossiele producten, maar ruim een half jaar later meldde dat hij ten aanzien van de inhoud van de reclame geen nadere voorwaarden stelt in de aanbesteding?

5. Welke kosten en/of belemmeringen brengt het met zich mee als we op korte termijn (binnen nu en enkele maanden) nieuwe afspraken maken met reclame-exploitanten om reclame voor producten die de klimaatcrisis verergeren uit de openbare ruimte te weren? Hoe kunnen (eventuele) belemmeringen worden ondervangen en wat is hiervoor nodig van de gemeenteraad?

6. Wilt u vraag 5. ook beantwoorden voor de situatie waarin de gemeente op langere termijn nieuwe afspraken met exploitanten maakt, bijvoorbeeld na afloop van de huidige contracten? Wanneer lopen deze af?

7. Welke mogelijkheden en belemmeringen ziet het college om in de APV (en/of reclameverordening of reclamebeleid) een verbod op te nemen op het plaatsen van reclame-uitingen voor producten die schadelijk zijn voor het klimaat (en hierdoor een gevaar vormen voor de volksgezondheid)? Welke kosten brengt dit (mogelijk) met zich mee? Hoe kunnen (eventuele) belemmeringen worden ondervangen en wat is hiervoor nodig van de gemeenteraad?

8. Wanneer staat de herziening van de APV (en/of reclameverordening of reclamebeleid) op de agenda van de gemeenteraad?

9. Bent u ervan op de hoogte dat JCDecaux, een van de grootste reclame-exploitanten in Nederland, in Amsterdam en Haarlem het verzoek van de gemeentes om fossiele reclames te weren, weigert te honoreren? Welke consequenties verbindt u hieraan?

Toelichting

Fossiele reclame heeft als doel dat consumenten en bedrijven fossiele brandstof en de fossiele industrie normaal blijven vinden en dat ze (meer) producten blijven afnemen die gebaseerd zijn op fossiele brandstoffen (kolen, olie, gas). Deze fossiele brandstoffen zijn grote veroorzakers van klimaatverandering en luchtvervuiling. Hetzelfde geldt voor producten uit de bio-industrie, die net als fossiele producten de klimaatcrisis verergeren.

“We zitten midden in een klimaatcrisis”, stellen de coalitiepartijen in het coalitieakkoord 2022-2026. “De gevolgen van de klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit zijn groot. Als we de opwarming van de aarde willen beperken zullen we vooral onszelf moeten veranderen; hoe we naar zaken kijken, hoe we gewend zijn beslissingen te nemen en hoe we ons gedragen.”
Juist deze beoogde gedragsverandering wordt ondermijnd door reclame-uitingen in het straatbeeld waarbij fossiele producten en producten uit de bio-industrie worden aangeprezen. Gezien de hoge duurzaamheidsambities in het akkoord is dergelijke reclame niet passend.

Het weren van uitingen van fossiele reclame uit het Amersfoortse straatbeeld heeft als doel dat inwoners en bezoekers van de gemeente minder fossiele producten en producten uit de bio-industrie afnemen. Ook is het van belang dat zij beseffen dat de fossiele industrie en de bio-industrie een grote rol spelen in het verergeren van de klimaatcrisis.
De gemeente is zelf eigenaar van A0-reclamedisplays op 200 locaties in de gemeente. Zij kan in de contracten met reclame-exploitant(en) reclame voor bepaalde producten uitsluiten. Daarnaast stellen twee juridische adviesbureaus dat een verbod op fossiele reclame in de APV of reclameverordening mogelijk is.

Afdoening motie Haarlem

Het is mogelijk om reclame voor bepaalde producten uit te sluiten in contracten met reclame-exploitant(en). Dit doet bijvoorbeeld de gemeente Haarlem. Bij de afdoening van een motie van GroenLinks schrijft het college dat zij voornemens is “om bij nieuwe contracten met exploitanten contractueel vast te leggen dat reclame-uitingen voor producten die bovenmatig bijdragen tot het uitstoten van CO2, zoals vliegreizen, vervoermiddelen die voornamelijk gebruikmaken van fossiele brandstoffen en producten uit de bio-industrie niet meer worden toegestaan in Haarlem.” […] “Bij de actualisatie van het reclame- en uitstallingenbeleid (4e kwartaal 2023) zal de strekking van de motie in het beleid worden verwerkt. Het geactualiseerde beleid geldt bij de bespreking over een contractverlenging met de exploitanten.”

Advies n.a.v. initiatiefvoorstel Den Haag / Utrecht

Naar aanleiding van een initiatiefvoorstel in Den Haag stelt Ecolytico Legal in een memorandum dat de raad publiekrechtelijk is bevoegd tot het wijzigen van de APV op het gebied van buitenreclame. “Een verbodsbepaling voor bepaalde reclame-uitingen heeft effect omdat de exploitanten van buitenreclame in de Gemeente (de Exploitanten) zich dienen te houden aan de toepasselijke regelgeving, waaronder een – aangepaste – APV.” Ecolytico Legal stelt verder dat er geen aanleiding is om uit te gaan van contractbreuk, laat staan schade die wordt veroorzaakt door de vermeende contractbreuk van de Gemeente.

Naar aanleiding van een initiatiefvoorstel in Utrecht stelt ook Bureau Eiffel in een advies dat de gemeenteraad bevoegd is om de reclameverordening aan te passen: “In een gemeentelijke reclameverordening kan dus een beperking worden gesteld, in dit geval een verbod op fossiele reclame.”. Daarbij geeft het bureau aan dat het een kwestie is van pionieren: “Tegen de reclameverordening zelf kan geen bezwaar of beroep worden ingesteld. Er kan wel een referendum worden ingesteld. Aan de hand van een procedure tegen een besluit op grond van de reclameverordening (bijvoorbeeld het afwijzen van een vergunning) kan de rechter toetsen of het verbod rechtmatig is.

Indiendatum: 13 sep. 2022
Antwoorddatum: 8 nov. 2022

Antwoord 1:

Voor handelsreclame is een vergunning op grond van de “Verordening fysieke leefomgeving Amersfoort” (hierna "verordening floA) nodig. Het welstandsbeleid geeft regels over de uiterlijke vorm van reclameobjecten. In de aanbestedingsprocedure van buitenreclame worden eisen gesteld aan reclame-uiting. Op dit moment voorzien deze instrumenten niet in een grondslag om fossiele reclame uit de openbare ruimte te weren. Voor een dwingend voorschrift zouden de regels gewijzigd moeten worden. Het verbieden van reclame voor bepaalde categorieën reclameproducten kan bijvoorbeeld via een wijziging van de Verordening Floa en een beleidsregel vastgelegd worden, zodat de exploitanten van buitenreclame zich hier aan dienen te houden.
Verder kunnen beperkende regels in een volgende aanbestedingsronde voor buitenreclame worden opgenomen in het contract met de exploitant. Wanneer er een beperking of verbod wordt opgelegd op het voeren van bepaalde reclame is er een aantal met name juridische aspecten die verder moeten worden onderzocht. Hierbij denken we onder meer aan:
- Het concreet maken en scherp formuleren van de beperkingen en verboden. Een verbodsbepaling werkt alleen als bijzonder scherp omschreven wordt welke categorieën reclame niet meer toegestaan worden en daarvoor een juridische grondslag wordt gecreëerd.
- Bepalen voor wiens reclame dit verbod geldt. Alleen voor de gemeentelijke concessies of ook voor bedrijven die in de openbare ruimte of zichtbaar vanuit de openbare ruimte reclame maken.
- Tenslotte zal ook bekeken moeten worden of een verbod de vrijheid van meningsuiting niet onrechtmatig beperkt. Reclame-uitingen mogen slechts worden beperkt indien voldoende andere mogelijkheden overblijven om reclame te maken. Als deze punten zijn beantwoord kunnen we beoordelen of een verbod juridisch houdbaar is.

Antwoord 2:

De opdracht voor reclame in abri’s en op vrijstaande reclamevitrines is op 26 juli 2022 door de gemeente en de winnende exploitant (Global) ondertekend. De overeenkomst is ingegaan op 1 oktober 2022 en heeft een duur van 10 jaar (1-10-2022 tot 1-10-2032).

Antwoord 3:

Dit gesprek is gevoerd met de toen zittende exploitant van reclame in de abri’s. In dit gesprek heeft de exploitant aangegeven dat het verbieden van bepaalde categorieën reclame-uitingen financiële consequenties zal hebben voor de afdracht aan de gemeente.

Antwoord 4:

Tijdens de voorbereiding van de aanbesteding lag er geen opdracht van uw raad om reclame op fossiele producten te weren. Daarnaast heeft uw raad in de begroting de taakstelling op reclame verhoogd in 2021. Dit laatste verhoogde de noodzaak voor een hoge geldelijke afdracht aan de gemeente en dat hebben wij in de aanbesteding een plek gegeven.

Antwoord 5:

Voordat we met exploitanten in gesprek kunnen gaan over een wijziging van lopende contracten of beperkingen kunnen opnemen in nieuwe contracten, moet het duidelijk zijn om welke wijzigingen, beperkingen of verboden het gaat. De termen ‘producten die de klimaatcrisis verergeren’, ‘fossiele brandstoffen’ en ‘producten uit de bio-industrie’ moeten concreet gemaakt worden. Over welke producten of bedrijven hebben we het en hoe ver voeren we dit door. De gemeenteraad zou hier zelf met een voorstel kunnen komen. Bij contracten die reeds afgesloten zijn, is de gemeente gebonden aan de afspraken die contractueel met die exploitanten vastgelegd zijn. Afwijking hiervan kan financiële consequenties hebben – de exploitant kan mogelijk minder reclame verkopen. De exploitant kan opkomen tegen de wijziging en een schadevergoeding eisen. Over de hoogte hiervan kunnen op dit moment geen uitspraken gedaan worden.

Antwoord 6:

Zie ook het antwoord op vraag 1, 4 en 5. De gemeente heeft een aantal contracten voor reclame in de openbare ruimte:
- Abri’s en vrijstaande reclamevitrines. Dit contract loopt af in 2032.
- A0-reclamedisplays. Dit contract loopt af per 1-2-2023.
- Lichtmastreclames. Dit contract loopt af eind 2023.
- Reclamemasten. Er zijn twee huurovereenkomsten, een loopt af medio 2027 en de ander wordt jaarlijks verlengd in verband met onzekerheid over het Tracébesluit knooppunt Hoevelaken.
Bij de komende aanbestedingen kunnen in de aanbestedingsdocumenten desgewenst eisen opgenomen worden om bepaalde categorieën reclame-uitingen te verbieden. Mochten er (financiële en/of juridische) consequenties zijn, dan zal uw raad een afweging moeten maken.

Antwoord 7:

Het lijkt mogelijk om een verbod op te nemen in het gemeentelijke beleid; dat kan in de Verordening floA en uitgewerkt worden in een daarop gebaseerde beleidsregel. Om een juridisch houdbaar en handhaafbaar verbod te formuleren moeten de grondslag van een verbod en het toepassingsbereik (zeer) scherp geformuleerd worden. Het moet duidelijk zijn waar en waarom het verbod precies geldt. Pas dan kan een risico-inschatting worden gemaakt. In Amersfoort is er voor gekozen om vooruitlopend op de Omgevingswet de regels die de “fysieke” leefomgeving betreffen en overgaan naar het omgevingsplan in een separate verordening te zetten: de Verordening fysieke leefomgeving Amersfoort. De vergunningplicht voor reclame zit daar ook in. Het is niet logisch om in de APV nog een tweede vergunningplicht of verbodsbepaling op te nemen.
Zie ook het antwoord op vraag 5 en 6.

Antwoord 8:

Een herziening van het beleid kan door het college worden geagendeerd wanneer van toepassing of door de raad zelf worden geagendeerd .

Antwoord 9:

Wij hebben hier via berichten in de media kennis van genomen. Wij verbinden hier geen consequenties aan.